پوکی استخوان (Osteoporosis) بیماری شایعی است که باعث ضعیف شدن استخوان ها شده و خطر شکستگی استخوان ها را افزایش می دهد. زمانیکه شما دچار پوکی استخوان هستید، با افتادن های عادی و یا ضربه های معمولی و یا در مراحل شدید حتی با یک سرفه ممکن است استخوان های شما بشکند. شکستگی های مربوط به پوکی استخوان معمولا در لگن، مچ دست و ستون فقرات رخ می دهد.
استخوان بافتی زنده در بدن بوده که دائما جذب و جایگزین می شود. بافت استخوانی به طور پیوسته در حال بازسازی است و استخوان‌های جدید جایگزین استخوان‌های قدیمی و آسیب‌دیده میشوند. از این راه بدن ساختار و تراکم استخوان را حفظ میکند. تراکم استخوان در حدود ۲۵ تا ۳۰ سالگی در بیشترین حد خود است. بعد از حدود ۳۵ سالگی، استخوان‌ها شروع به ضعیف‌تر شدن می‌کنند. با افزایش سن، میزان تجزیه استخوان‌ها بیشتر از ساخت آن‌ها اتفاق می‌افتد و اگر این فرایند بیش از اندازه وجود داشته باشد، حاصل آن بروز پوکی استخوان است. پوکی استخوان زمانی رخ می دهد که تولید استخوان های جدید کمتر از مرگ استخوان های قدیمیست. پوکی استخوان به‌معنای استخوان متخلخل است؛ استخوان‌ها ضعیف‌تر میشوند و خطر شکستگی به ویژه در استخوان لگن، ستون فقرات و مچ دست‌ها بیشتر میشود.
پوکی استخوان در زنان و مردان و همه نژادهای مختلف انسان ها رخ میدهد، با اینحال افراد سفید پوست و زنان آسیایی (بخصوص زنان بعد از سن یائسگی) در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. مهمترین اهمیت پوکی استخوان در عارضه اصلی آن یعنی شکستگی است. پوکی استخوان در بیش از نیمی از افراد بالای ۵۰ سال وجود دارد. نیمی از زنان در طول عمر خود دچار شکستگی های ناشی از پوکی استخوان میشوند.از هر دو خانم با سن بالای ۶۵ سال یکی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان میشود. این نسبت در مردان با همین سن یک به پنج است.
داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش می توانند در پیشگیری و درمان این بیماری کمک نمایند.
علائم
پوکی استخوان یا استئوپروز پس از بروز تا سالها بدون هیچ علامتی است. مهمترین علامت پوکی استخوان درد است و این درد وقتی ایجاد میشود که استخوان دچار شکستگی میشود. البته شکستگی های ناشی از پوکی استخوان معمولا بصورت شکستگی های ریز و بدون جابجایی و خفیفی هستند که بدون وارد شدن ضربه شدیدی به اندام ایجاد میشود. سایر علایم آن به مرور و پس از اینکه بیماری پیشرفت کرد خود را نشان می دهند. بعضی از علایم شایع شامل موارد زیر است:
- درد مفاصل
- مشکل در ایستادن
- مشکل در راست نشستن
- کوتاه شدن قد در گذر زمان
- آسان شکستگن استخوان با ضربات کم شدت
هرچند پوکی استخوان بخودی خود دردناک نیست اما شکستن استخوان در اثر پوکی استخوان دردناک است. شایع ترین شکستگی استخوان در این بیماری شکستن استخوان های ستون فقرات است.
علل
همانطور که گفته شد پوکی استخوان زمانی رخ می دهد که تولید استخوان های جدید با مرگ استخوان های قدیمی برابر نیست. در این حالت تراکم استخوان کاهش یافته و فرد دچار پوکی استخوان می شود.عواملی که در ابتلا به این بیماری نقش ایفا می کنند عبارتند از: خطرات و عوامل تغییر ناپذیر، سطوح هورمونی، عوامل تغذیه ای، مصرف داروهای استروئیدی، سایر بیماریها و سبک زندگی.
خطرات و عوامل تغییر ناپذیر
برخی از عوامل زمینه ساز پوکی استخوان از کنترل فرد خارج است از جمله:
- جنسیت : زنان بیشتر از مردان در خطر ابتلا به این بیماری هستند.
- سن: افراد مسن بیشتر از دیگران در خطر این بیماری هستند.
- نژاد: افراد سفیدپوست و همچنین آسیایی ها در خطر بیشتری قرار دارند.
- سابقه خانوادگی: ابتلا پدر و مادر و خواهر و بردار به پوکی استخوان خطر ابتلای فرد را نیز افزایش می دهد.
- جثه : افرادیکه جثه کوچکی دارند در خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری قرار دارند، چراکه ممکن است ساخت استخوان در این افراد کم تر باشد.
سطوح هورمونی
- هورمون های جنسی: کاهش سطح هورمون استروژن در یائسگی یکی از مهم ترین عوامل ابتلا به پوکی استخوان می باشد. همچنین سطح استروژن در خانم ها هنگام درمان با بعضی از شیوه های درمان سرطان نیز کاهش می یابد. در مردان، سطح تولید تستوسترون در گذر زمان کاهش می یابد و همچنین بعضی از انواع درمان های سرطان پروستات نیز باعث کاهش سطح تستوسترون می شود. این کاهش سطح هورمون های جنسی در زنان و مردان می تواند باعث ضعیف شدن استخوان ها گردد.
- مشکلات تیروئیدی: مقدار زیاد هورمون تیروئید می تواند باعث ضعف استخوانی شود. زمانی هورمون تیروئید خون شما زیاد است که شما تیروئید پرکار داشته باشید و یا میزان زیادی دارو برای درمان کم کاری تیروئید دریافت کنید.
- سایر غدد: پوکی استخوان با بیماری های غدد دیگر از جمله پاراتیروئید و غدد آدرنال نیز در ارتباط است.
عوامل تغذیه ای
- کمبود دریافت کلسیم: این کمبود در صورتیکه طولانی مدت باشد می تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود.
- اختلالات تغذیه ای: دریافت غذای کم و کاهش وزن، استخوان را در مردان و زنان ضعیف می کند.
- جراحی دستگاه گوارش: افرادیکه با جراحی سایز معده خود را کاهش میدهند و یا بخشی از روده را بر میدارند درخطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان می باشند.
مصرف داروهای استروئیدی و سایر دارو ها
مصرف طولانی مدت داروهای خوراکی یا تزریقی کورتیکواستروئید از جمله پردنیزون و کورتیزون با ساخت استخوان تداخل دارد. پوکی استخوان همچنین با داروهای پیشگیری یا درمان بیماریهای زیر ارتباط دارد.
- تشنج
- رفلاکس معده
- سرطان
- رد پیوند اعضا
سایر بیماریها
خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی با بیماریهای زیر بیشتر است:
- بیماری سلیاک (اختلال خودایمنیروده باریک)
- بیماری روده التهابی
- بیماری کلیوی یا کبدی
- سرطان
- لوپوس
- میلوما مولتیپل (شایعترین تومور استخوان یا سرطان استخوان است)
- آرتریت روماتوئید
سبک زندگی
برخی عادت های بد می توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند.
- کم تحرکی: افرادیکه تمام مدت نشسته بوده و کم تحرک هستند در خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری پوکی استخوان می باشند. هر گونه تمرینات استقامتی و فعالیت هایی که باعث بهبود تعادل و تقویت عضلات می شوند برای استخوان ها سودمند است، مانند: پیاده روی، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری.
- مصرف الکل بیش از حد: مصرف منظم الکل می تواند خطر ابتلای شما به بیماری پوکی استخوان را افزایش دهد.
- سیگار کشیدن: نقش دقیق دخانیات در پوکی استخوان مشخص نیست. مطالعات اخیر هم ارتباط مستقیمی بین مصرف تنباکو و کاهش تراکم استخوان نشان داده‌اند. البته تجزیه‌و‌تحلیل تاثیر کشیدن سیگار روی سلامتی استخوان پیچیده است. بیشتر مطالعات در مورد اثرات سیگار نشان میدهند که سیگار کشیدن خطر شکستگی استخوان را افزایش میدهد.
عوارض
مهمترین عارضه پوکی استخوان، ایجاد شکستگی های خود به خود در ستون فقرات، گردن استخوان لگن و ساعد است. شکستگی استخوان به ویژه در ستون فقرات یا مفصل ران، جدی ترین عارضه استئوپروز است. شکستگی های لگن اغلب ناشی از سقوط است و می تواند باعث ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب شود. در موارد شدید بیماری حتی ممکن است به دنبال خم شدن برای بستن بند کفش هم شکستگی در ستون مهره ها اتفاق افتد. در موارد پیشرفته پوکی استخوان، انحنای کمر افزایش یافته و بیمار قوز میکند.
پیشگیری
تغذیه خوب و ورزش منظم برای حفظ استخوان های شما در طول زندگی شما ضروری است.
پروتئین: پروتئین یکی از اجزای تشکیل دهنده استخوان است. و در حالی که اکثر مردم پروتئین زیادی در رژیم های غذایی خود دارند، برخی از پروتئین استفاده نمی کنند. گیاهخواران می توانند در رژیم غذایی به اندازه کافی پروتئین دریافت کنند، اگر از منابع مناسب پروتئین مانند سویا، آجیل، حبوبات، و لبنیات و تخم مرغ استفاده کنند. بزرگسالان سالمند نیز ممکن است به دلایل مختلف پروتئین کمتری مصرف کنند. مکمل های پروتئین دار می توانند گزینه خوبی باشند.
کلسیم: مردان و زنان بین سنین ۱۸ تا ۵۰ سال روزانه به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند. این مقدار روزانه وقتی زنان ۵۰ ساله می شوند و مردان ۷۰ ساله می شوند به ۱۲۰۰ میلی گرم افزایش می یابد. منابع خوب کلسیم عبارتند از:
-
محصولات لبنی کم چرب
- سبزیجات با برگ سبز تیره
- کنسرو ماهی آزاد یا ساردین با استخوان
- محصولات سویا مانند پنیر سویا
- غلات غنی شده با کلسیم و آب پرتقال
در صورت کافی نبودن میزان دریافتی از راه غذا می توانید کلسیم را بصورت مکمل های غذایی استفاده کنید. هر کدام از مکمل ها مقادیر متغیری از کلسیم دارند به همین خاطر قبل از مصرف باید با پزشک مشورت گردد تا اطمینان حاصل شود مقدار مناسبی از آن مصرف می شود. باید توجه داشت که اگر سطح کلسیم در بدن افزایش یابد دردسرهایی را ایجاد خواهد کرد. این شرایط عملکرد بدن را مختل می سازد و ممکن است با شرایط زیر مرتبط باشد:
- سلامت کم استخوان ها
- سنگ کلیه
- عملکرد غیر طبیعی مغز و قلب
ویتامین D : ویتامین D یا کلسیفرول از دسته ویتامین های محلول در چربی است. این ویتامین با افزایش جذب کلسیم و فسفر از روده‌ها به رشد و استحکام استخوان‌ها کمک میکند.پایین بودن سطح ویتامین D در اطفال باعث بیماری نرمی استخوان می شود و کمبود همین ویتامین در بزرگسالان باعث استئوپروز یا پوکی استخوان خواهد شد. بهترین منبع دریافت این ویتامین نور خورشید است. از آنجا که این ویتامین از ویتامین‌های محلول در چربی است می‌توان آن را حتی به روغن مصرفی روزانه اضافه کرد. در موارد کمبود سطح ویتامین D در بدن معمولا مصرف خوراکی آن با دوزهای متفاوت روزانه یا هفتگی یا ماهانه، بسته به شرایط فرد و با تشخیص پزشک، به صورت قرص یا آمپول تجویز میشود.
برای به دست آوردن ویتامین D به اندازه کافی توصیه می شود که بزرگسالان بین ۵۱ تا ۷۰ ساله از طریق غذا یا مکمل بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی (IU) در روز دریافت کنند.
وزن بدن:کمبود بیش از حد وزن و یا اضافه وزن احتمال شکستگی استخوان را افزایش می دهد.
ورزش: استراحت و عدم تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی میشود. داشتن برنامه ورزشی منظم می تواند در پیشگیری از پوکی استخوان موثر باشد، بویژه ورزش هایی که همراه با تحمل وزن است. فعالیت هایی مانند پیاده روی، دویدن، پریدن و ورزش های دیگری که همراه با دو یا پرش است مثل والیبال و بسکتبال.
بهترین، مفیدترین و بی‌خرج‌ترین ورزش برای افراد بالغ و به ویژه افراد مسن پیاده‌روی است. توجه داشته باشید که ورزش‌های تحمل وزن، مثل پیاده روی نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان‌ها دارند.
در کنار ورزش هایی که همراه با تحمل وزن است، انجام ورزش های قدرتی که موجب تقویت عضلات می شود نیز می تواند برای افزایش تراکم استخوان موثر باشد، مواردی مانند انجام کارهای قدرتی برای تقویت عضلات اطراف زانو یا ناحیه لگن و استفاده از وزنه ها، کش ها و دستگاه های ورزشی برای تقویت عضلات.
شنا تاثیر زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان ندارد.
تشخیص پوکی استخوان
در حال حاضر شایعترین متد جهت تشخیص پوکی استخوان و کاهش توده استخوانی اندازه گیری میزان تراکم استخوان توسط روش دنسیتومتری استخوان (Bone Mineral Densitometry) است.
یکی از روشهای ترجیحی و دقیق اندازه‌گیری تراکم استخوان‌ها، استفاده از اسکن Dexa (سنجش میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف) است. در این روش برای ارزیابی و ازمایش تراکم استخوان در استخوان لگن و یا ستون فقرات از اشعه(X) با انرژی پایین استفاده میشود. سایر تست‌های تشخیصی تصویربرداری که ممکن است برای اندازه‌گیری تراکم و تشخیص پوکی استخوان انجام شوند عبارت‌اند از: سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)، اشعه ایکس و سونوگرافی. یک آزمایش تشخیصی عمومی به نام تجزیه و تحلیل ترکیب بدن (بادی کامپوزیشن آنالیز) می‌تواند درصد ترکیب وزن بدن افراد را بر اساس عضله، چربی، استخوان و آب بدن تعیین کند.افراد بالای ۶۵ سال، خانم های یائسه، مبتلایان به بیماری های تیروئید، کبد، کلیه، دیابت نوع ۱ و افرادی که سابقه این بیماری را در خانواده شان دارند باید تست تراکم استخوان انجام دهند.
درمان
روشهای درمان اغلب براساس برآورد خطر ابتلا به شکستگی استخوان در ۱۰ سال آینده با استفاده از اطلاعات دریافتی از سنجش تراکم استخوان انتخاب می شوند. اگر این خطر زیاد نباشد، درمان ممکن است غیر دارویی و صرفا متمرکز بر شیوه زندگی، ایمنی و تغییر عوامل خطرساز برای پوکی استخوان باشد.داروهای متعددی برای درمان پوکی استخوان در دسترس است.
بیس فسفونات(Bisphosphonates)
به‌صورت قرص (روزانه، هفتگی یا ماهانه): آلندرونات (با نام تجاری Fosamax یا سایر مارک‌ها) ریزیدرونات (با نام تجاری Actonel یا سایر برندها) ایباندرونات (Boniva)، تزریق داخل وریدی سالانه: زولدرونیک اسید (با نام تجاری Aclasta یا سایر برندها)
عوارض جانبی این دسته از داروها عبارتند از تهوع، درد شکم، اختلال در بلع و خطر التهاب و زخم مری. اگر دارو به درستی مصرف شود (ناشتا، به همراه آب و اجتناب از دراز کشیدن به مدت نیم ساعت پس از مصرف دارو) احتمال بروز این عوارض کمتر است. اشکال تزریقی این دسته دارویی به صورت فصلی یا سالانه تزریق میشوند (وریدی) و باعث عوارض گوارش نمی‌شوند ولی بسیار گران هستند.
دنوسوماب (Denosumab)
دنوسوماب (نام تجاری Prolia) : تزریق هر شش ماه یکبار
مکانیسم اثر دنوسوماب با بیس فسفونات متفاوت است اما اثر آن مشابه است و باعث کاهش سرعت تجزیه استخوان‌ها میشود و خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را نیز کاهش میدهد.
یکی از عوارض نادر استفاده از بیس فسفونات‌ها و دنوسوماب ها عبارت است از شکستگی تنه استخوان ران. این داروها ندرتا ممکن است باعث تخریب استخوان فک هم بشوند که می‌تواند به دنبال کشیدن دندان ایجاد شود. قبل از شروع مصرف این دسته از داروها توصیه میشود یک معاینه دندانپزشکی انجام شود.
هورمون درمانی
رالوکسیفن (نام تجاری Evista): قرص روزانه
این دارو بر روی استخوان‌ها همانند هورمون استروژن عمل میکند و باعث کاهش تجزیه استخوان‌ها میشود. در زنانی که در دوران یائسگی قرار دارند خطر شکستگی ستون فقرات را کاهش میدهد. مصرف این دارو می تواند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان سینه را کاهش دهد . رالوکسیفن همچنین ممکن است خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهد.
درمان با هورمون‌های جایگزین(HRT)
ماده مؤثره اصلی این داروها، هورمون استروژن است. در برخی موارد هورمون پروژسترون(HRT ترکیبی)نیز اضافه میشود.
استروژن: استروژن اگر به فاصله کمی پس از یائسگی تجویز شود، می‌تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. ولی درمان با استروژن خطر ابتلا به لخته شدن خون در عروق، سرطان رحم و سرطان پستان را زیاد میکند.
تستوسترون: شایع ترین علت پوکی استخوان در مردان کمبود تستوسترون است. طبیعی است که با افزایش سن در مردان تولید هورمون تستوسترون کاهش یافته و طبیعتا می تواند روی تراکم استخوان تاثیر گذار باشد اما نه به اندازه کاهش هورمون در زنان. درمان با جایگزین کردن تستوسترون می‌تواند باعث افزایش تراکم استخوان شود ولی داروهای ضد پوکی استخوان به تنهایی یا به همراه تستوسترون اثر بهتری در مردان دارند تا تستوسترون به تنهایی.
داروهای ساخت استخوان
در صورتی استفاده میشوند که شما نتوانید سایر داروها را تحمل کنید یا آنکه پوکی استخوان خیلی شدید باشد. این داروها عبارتند از:
Forte )Teriparatide)
دارویی قوی و مشابه هورمون پاراتیروئید است که تولید استخوان را تحریک میکند و به صورت زیر جلدی تزریق میشود. پس از دو سال درمان با آن، یک داروی ضد پوکی استخوان دیگر برای حفظ استخوان ساخته شده و به آن اضافه میشود. از این دارو تنها در بیماران با پوکی استخوان شدید استفاده میشود.
abaloparatide)Tymlos)
داروی دیگری مانند هورمون پاراتیروئید است. شما می توانید آن را فقط برای دو سال، وهمراه یکی دیگر از داروهای پوکی استخوان استفاده کنید. سال ۲۰۱۷ برای پوکی استخوان شدید، باسابقه شکستگی ها، ریسک شکستگی های مختلف یا دارای سابقه عدم تحمل دیگر گزینه های درمانی پوکی استخوان، توصیه شده است.
Romosozumab (Evenity)
این جدیدترین داروی ساخت استخوان برای درمان پوکی استخوان است. تزریق ماهانه و به مدت یک سال انجام می شود.
سبک زندگی و درمان خانگی
توصیه‌های زیر می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان یا بروز شکستگی در استخوان‌ها را کم کند:
سیگار نکشید: سیگار کشیدن خطر بروز شکستگی و کاهش تراکم استخوان را زیاد میکند.
از مصرف بیش از حد الکل اجتناب کنید: مصرف بیش از حد مشروبات الکلی استخوان سازی را کاهش میدهد. به علاوه مستی خطر افتادن را نیز زیاد میکند.
از افتادن خود جلوگیری کنید:کفش پاشنه کوتاه به پا کنید و منزل خود را از نظر سیم برق روی زمین، لبه‌های فرش و سطوح لغزنده بررسی کنید. اتاق‌ها را روشن و پرنور نگه دارید. داخل و خارج درب حمام یا کابین دوش خود دستگیره‌های بزرگ فلزی سرتاسری نصب کنید و مطمئن شوید که تختخواب شما به گونه‌ای هست که به آسانی می‌توانید به آن وارد و از آن خارج شوید.
طب جایگزین
شواهد محدودی وجود دارد که برخی از مکمل ها مانند ویتامین K-2 و سویا می توانند به کاهش خطر شکستگی در پوکی استخوان کمک کنند چراکه سویا حاوی استروژن گیاهی که برای حفظ سلامت استخوان ها مفید است اما برای اثبات مزایا و تعیین خطرات لازم است مطالعات بیشتری انجام شود.
مقالات علمی فیزیوتراپی هروی
پیج اینستاگرام فیزیوتراپی هروی