نوروپاتی (بیماری اعصاب محیطی)
نوروپاتی به معنی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی بدن است.دیابت شایع ترین علت نوروپاتی است وبیشتر اعصاب پاها و دست ها را تحت تاثیر قرار می دهد. اما هر عصب دیگری هم می تواند درگیر باشد، از جمله اعصاب مغزی که اندام های داخلی را کنترل می کنند .
نیمی از افرادی که مبتلا به دیابت هستند، نوروپاتی را در طی دوره بیماری خود تجربه می کنند. در حقیقت دیابت با گذشت زمان باعث آسیب‌دیدگی عصبی میشود، اما خطر ابتلا به نوروپاتی با افزایش سن و طولانی شدن مدت ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد. بالاترین نسبت ابتلا به نوروپاتی در بین افرادی است که حداقل برای ۲۵ سال به بیماری دیابت مبتلا باشند. نوروپاتی دیابتی همچنین بیشتر در بین افرادی مشاهده می شود که در ارتباط با کنترل قند خون خود مشکل داشته و سطح چربی و فشار خون آنها بالا بوده و نیز دچار اضافه وزن هستند.
علائم
چهارنوع نوروپاتی دیابتی وجود دارد. علائم بیماری به نوع نوروپاتی بستگی دارد. ممکن است بیمار یک و یا چند نوروپاتی را به صورت همزمان داشته باشد. معمولا علائم به آهستگی پیشرفت می کنند . به نحوی که ممکن است تا زمانی که آسیب جدی در اعصاب رخ ندهد بیمار متوجه این بیماری نشود .
۱-نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی شایع ترین نوع نوروپاتی دیابتی است.یعنی آسیب به اعصابی که از سیستم عصبی مرکزی خارج شده و به نواحی محیطی بدن می‌روند. انتهاهای عصبی در دست ها و پاها بیشتر از همه تحت تأثیر قرار می‌گیرند. همانطور که گفته شد این بیماری میتواند موجب بیحسی، خارش، درد یا ضعف هم در دست ها و هم در پاها شود. افرادی با نوروپاتی محیطی در قسمت پائینی بدن شاید متوجه آسیب به یکی از پاهای خود نشوند و حتی شاید دردی هم احساس نکنند. به همین دلیل ممکن است اندام بیمار بدون اینکه متوجه شود دچار عفونت شود.علائم و نشانه های نوروپاتی محیطی اغلب در شب بدتر می شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بی حسی یا کاهش توانایی احساس درد یا تغییرات دما
- سوزن سوزن شدن دست‌وپا که میتواند به سمت ساق پاها و بازوها گسترش یابد.
- درد شدید، گزگز، درد ناپیوسته، سوزش
- حساسیت افراطی به لمس. برای برخی افراد، حتی وزن یک پتو ممکن است دردناک باشد.
- ضعف عضلانی
- از دست دادن رفلکس ها، به ویژه در مچ پا
- از دست دادن تعادل و هماهنگی عضلات حرکتی و سقوط
- مشکلات پا، مانند زخم، عفونت، و درد مفصلی و استخوان
۲- نوروپاتی سیستم عصبی خودکار یا اتونومیک
دومین نوع شایع از این بیماری در افراد مبتلا به دیابت، نوروپاتی اتونومیک است. سیستم عصبی اتونومیک (خودکار) کارهای غیرارادی بدن را بر عهده دارد؛ سیستمی که ما کنترل هوشیارانه روی آن نداریم. بسیاری از اندام‌های بدن مثلقلب، مثانه و ریه‌ها با این سیستم کنترل می‌شوند. نوروپاتی در این حالت میتواند بر اعصاب کنترل کننده قلب و فشار خون و نیز اعصاب ریه‌ها و چشم‌ها نیز تاثیر منفی داشته باشد.
علائم و نشانه‌های نوروپاتی اتونومیکی دیابتی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم آگاهی از اینکه سطح قند خون پایین است (عدم اطمینان هیپوگلیسمی)
- تخلیه کم معده (gastroparesis)که باعث تهوع، استفراغ، التهاب و از دست دادن اشتهامی شود.
- یبوست، اسهال غیرقابل کنترل یا هر دو
- مشکلات مثانه، از جمله عفونت های دستگاه ادراری یا بی‌اختیاری ادراری
- غش‌کردن
- عدم تحمل گرما وتعریق
- نفخ و مشکلات مربوط به بلعیدن
- تغییر در فشارخون که موجب سرگیجه میشود (فشار خون ارتواستاتیک)
- افزایش ضربان قلب در استراحت
- مشکلات نعوض در مردان وخشکی واژن در زنان
- کاهش پاسخ جنسی
۳- نوروپاتی پروگزیمال
نوع بعدی نوروپاتی که کمتر شیوع دارد، نوروپاتی پروگزیمال می‌باشد که همچنین از آن با عنوان آمیوتروفی دیابتی یاد میشود. این نوع از بیماری در افراد مسن‌تر بادیابت نوع۲ شایع است. این نوع به صورت شایع لگن،ران‌ها و پاها را تحت تأثیرقرارمی‌دهد. آمیوتروفی دیابتی معمولاً یک طرف بدن راتحت تأثیر قرار می‌دهد.علائم و نشانه‌های نوروپاتی پروگزیمال دیابتی عبارتند از:
- درد، معمولا در یک طرف بدن، در مفاصل ران، باسن یا ساق‌ها
- ضعف و تحلیل عضلات ران
- تورم شکمی، اگر شکم آسیب دیده باشد
- کاهش وزن
۴- نوروپاتی کانونی
نوع آخر نوروپاتی، نوروپاتی کانونی یا مونونوروپاتی است که با آسیب رسیدن به یک نوع خاص از عصب یا گروهی از اعصاب اتفاق می‌افتد و باعث به وجود آمدن ضعف در آن ناحیه میشود.علائم این نوع نوروپاتی ممکن‌است بصورت ناگهانی ظاهر‌شوند. درد این نوع از نوروپاتی میتواند بسیار زیاد باشد ولی با گذشت زمانکاهش پیدا می کند. معمولا این علائم به عوارض طولانی مدت نمی‌انجامد و غالبا این علائم طی چند هفته یا چند ماه بهبود‌می‌یابند. علائم و نشانه‌های نوروپاتی کانونی دیابتی نیز به محل عصب آسیب‌دیده بستگی دارد.این علائم عبارتند از:
- درد درقفسه‌سینه
- درد درپشت یک چشم
- دوبینی
- فلج بل (از کارافتادن عضلات سطحی یک طرف صورت)
- درد در قسمتی متمرکز از بدن
هرگاه یک عصب به تنهایی تحت فشار قرارگیرد، مونونوروپاتی اتفاق می افتد. سندرم تونل کارپال یک نوع شایع از نوروپاتی در افراد مبتلا به دیابت است. این سندرم باعث ایجاد بیحسی یا سوزش در دست یا انگشتان به جز انگشت کوچک میشود و در موارد شدیدتر می تواند باعث ضعف عضلات دست شود.
علل
علت نوروپاتی دیابتی با توجه به نوع نوروپاتی متفاوت است . محققین معتقدند که عدم کنترل قند خون در طولانی مدت می تواند موجب اختلال در جریان هدایت عصب شود. همچنین بالا بودن قند خون می تواند موجب اختلال در مویرگ هایی شود که خونرسانی اعصاب محیطی را انجام می دهند.
اما به طور کلی اعصاب محیطی به دلایل زیر ممکن دچار آسیب بشوند:
التهاب در اعصاب به دلیل پاسخ های خود ایمنی:این بیماری‌های خود ایمنی شامل سندرم شوگرن، لوپوس، روماتیسم مفصلی، سندرم گیلن باره، پلی نوروپاتی دمیلینه التهابی مزمن و نکروزان واسکولیت است.
عوامل ژنتیکی:اختلالاتی مانند بیماری شارکوت ماری توث نوع ارثی نوروپاتی هستند.
استعمال دخانیات و مشروبات الکی:هر دو تاثیر مخرب بر عملکرد اعصاب دارندو خطر عفونت را به طور قابل توجهی افزایش می دهند.
آسیب‌دیدگی مکانیکی: اعصاب که در نتیجه ابتلا به مشکلات مختلف مثل سندرم تونل کارپال ایجاد میشود.
دیابت: بیش از نیمی از افراد مبتلابه دیابت، به‌نوعی نوروپاتی دچار می‌شوند.گرچه همه افرادی که دیابت دارند ممکن است دچار نوروپاتی دیابتی شوند اما این بیماری بیشتر در افرادی که قند آن ها کنترل نمی شود بروز می یابد .
بیماری‌های دیگر:بیماری‌های کلیوی، بیماری کبدی، بیماری‌های بافت همبند و کم کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
اضافه وزن داشتن: داشتن شاخص توده بدنی (BMI) بیش از ۲۴ ممکن است خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش دهد.
پیشگیری
شما می توانید از نوروپاتی دیابتی و عوارض آن با کنترل مرتب قند خون و مراقبت از پاهای خود پیشگیری کنید.
کنترل قند خون
برای کنترل صحیح قند خون خود از یک دستگاه تست قند خون استفاده کنید و مطمئن شوید که آن را در محدوده هدف قرار می دهید. مهم است که این کار را به صورت برنامه روزانه انجام دهید. تغییرات در سطح قند خون می تواند باعث آسیب عصبی شود.پزشکان توصیه می کنند افرادی که مبتلا به دیابت هستند حداقل دو بار در سال آزمایش A1C داشته باشند. این آزمایش خون نشان دهنده میانگین قند خون در طی دو تا سه ماه گذشته است. اگر قند خون شما به خوبی کنترل نمی شود و یا داروها یتان تغییرکرده، ممکن است لازم باشد بیشتر آزمایش دهید.
مراقبت از پاها
لازم است افراد دیابتی مراقبتهای ویژهای از پاهای خود انجام دهند. مشکلات عروقی و عصبی در دیابت میتواند سبب ایجاد زخم پا شود. مهمترین عامل در پیشگیری از مشکلات پا، رعایت نکات بهداشتی در مراقبت از پاها است که به گوشه ای از آنها اشاره میشود:
- برای مراقبت بهتر از پاهای خود، حتی اگر احساس درد نمی‌کنید، هرروز پاها را ازنظر وجود هرگونه بریدگی، زخم، تورم، و سایر مشکلات بررسی کنید. پاها می‌توانند آلوده شوند و عفونت‌های درمان‌نشده می‌توانند منجر به عوارض جدی مانند قطع عضو شوند.
- پاهای خود را مرتب بشویید و خشک نمایید.پس از این کار می‌توان از لوسیون برای مرطوب نگه داشتن پاها استفاده کرد. توجه داشته باشید نباید لوسیون به نواحی بین انگشتان پا مالیده شود.
- کفشهای مناسب و اندازه بپوشید.
- ناخنها را به صورت عرضی کوتاه نمایید.
- همیشه پای خود را با کفش، دمپایی یا جوراب‌های ضخیم بپوشانید تا از آنها محافظت و از صدمات جلوگیری شود.
تشخیص
پزشکان تشخیص نوروپاتی دیابتی را با توجه به علائم بیمار و معاینه فیزیکی انجام می‌دهند. در طول معاینه، پزشک فشار خون، ضربان قلب، قدرت عضله، رفلکسهای بدنو حساسیت بدن را نسبت به تغییر در موقعیت، لرزش، دما یا لمس مورد بررسی قرار می‌دهد. پزشکان متخصص معمولاً به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌کنند یک معاینه کامل از پای خود به صورت سالانه انجام دهند تا به این ترتیب ابتلا به نوروپاتی محیطی به موقع تشخیص داده شود. معاینه کامل پا شامل ارزیابی پوست، عضلات، استخوان‌ها، فرآیند گردش خون، و شرایط لمس و احساس در پاها است. علاوه بر این پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر به عنوان بخشی از فرآیند تشخیص خود استفاده کند:
تست مونوفیلامان: مونوفیلامان وسیله ای تشخیصی (رشته‌ای پلاستیکی و قابل‌انعطاف در وزن‌های مختلف(مونوفیلامانهای ۵، ۷ و ۱۰ گرمی) )به‌منظور ارزیابی نوروپاتی محیطی وابسته‌به دیابت است که درمانگر با استفاده از فشاردادن آن بر نقاط معینی از دست یا پای بیمار (فشار ۱۰ نقطه‌ای)، وجود یا فقدان حس لامسه سطحی اورا می‌سنجد.
تست حسی:این تست غیر تهاجمی نشان می دهد که اعصاب شما چگونه به ارتعاش و تغییرات دما پاسخ می دهد.تست تغییرات دما با استفاده از ترموفیلو بررسی احساس لرزش توسط دیاپازون انجام می شود.
آزمایش هدایت عصبی(NCV):گاهی اوقات به منظور کمک به تشخیص نوع و میزان آسیب وارد شده به عصب استفاده میشود.این آزمایش سرعت سیگنال‌های عصب را در بازوها و پا اندازه‌گیری می‌کند.
الکترومیوگرافی(EMG):EMG اغلب همراه با مطالعات هدایت عصبی انجام می شود، الکترومیوگرافی به اندازه‌گیری جریان‌های الکتریکی تولید‌شده در عضلات می‌پردازد.
تست اتونومیک: اگر علائم نوروپاتی اتونومیک دارید، ممکن است آزمایشات خاصی برای تعیین تغییرات فشار خون در موقعیت های مختلف و بررسی طبیعی بودن تعریق انجام شود.
درمان
نوروپاتی دیابتی درمان شناخته شده ای ندارد . اهداف درمانی این بیماری شامل کاهش پیشرفت بیماری ، کاهش درد ، کنترل عوارض و بازگردادن عملکرد بیمار می باشد . بهترین راه برای درمان و پیشگیری از بیماری نوروپاتی دیابتی ، کنترل قند خون و تغییر سبک زندگی می باشد . این کار حتی ممکن است برخی علائم بیمار را بهبود دهد.درمان نوروپاتی بستگی به علت آن دارد.
دارو: داروهایی که می‌توانند به کنترل درد عصبی ناشی از دیابت کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
- مسکن‌ها: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSIADS) میتواند علائم خفیف را کاهش دهد.
- درمانهای موضعی: کرم کپسایسین، که شامل مواد موجود در فلفل است، باعث بهبود تقریبی علائم نوروپاتی محیطی میشود.
- داروهای ضدافسردگی: با تداخل در فرآیندهای شیمیایی در مغز و نخاع به تسکین درد کمک می‌کند.
بریس یا اسپلینت: بریس یا اسپلینت زمانی استفاده میشود که بیمار دچار ضعف یا کوتاهی عضلات میشود و با کمک این وسایل میتواند از اندامها محافظت و از کوتاهی بافتها جلوگیری کند.
فیزیوتراپی:فیزیوتراپی می تواند نقش حیاتی دربهبود علایم و عملکرد بیمار دچار نوروپاتی داشته باشد. از آن جایی که علت ، نوع و علائم نوروپاتی می تواند متفاوت باشد، فیزیوتراپیست برنامه درمانی مخصوص هر بیمار را با هدف کاهش درد و بهبود عملکرد و علائم آن بیمار طراحی می کند . از جمله اهداف درمان های فیزیوتراپینوروپاتی دیابتی می توان به بهبود قدرت وعملکردعضلات ، کاهش درد و بی حسی ، بهبود تعادل و هماهنگی و همچنین تغییرات سبک زندگی اشاره کرد. استفاده از تحریکات الکتریکی ،استفاده از گرما و سرمای متناوب ، لیزرتراپی، شاک ویو تراپی، الکتروآکوپانکچر،اشعه مادون قرمز، تمرین درمانی و همچنین تکنیک های درمان دستی می تواند در درمان این بیماران بسیار موثر باشد. همچنین فیزیوتراپیست ممکن است نکات و احتیاطاتی را به بیمار آموزش دهد تا آسیب های بیمار به حداقل برسد.
مقالات علمی فیزیوتراپی هروی
پیج اینستاگرام فیزیوتراپی هروی