در بیماری اسکلروز چندگانه(Multiple Sclerosis)  یا همان  ام اس (MS)، سیستم ایمنی به میلین، ماده‌ای که در اطراف رشته‌های عصبی قرار گرفته و موجب عایق شدن آن‌ها می‌شود، حمله می‌کند و موجب تخریب میلین و آسیب عصبی می‌شود. به‌علت اینکه آنتی‌ژن دقیق یا هدف حمله مشخص نیست، بسیاری از کارشناسان به‌جای یک بیماری خودایمنی صرف، از آن به‌عنوان حمله‌ای به‌واسطه‌ی سیستم ایمنی، یاد می‌کنند. اسکلروز به معنای سخت‌شدن یا ضخیم‌شدن غیر طبیعی بافت است که اغلب ناشی از التهاب است. روند پیشرفت MS اغلب آهسته و طی چند سال (در حدود ۲۵ سال) است.

شیوع ام اس در زنان دو تا سه برابر بیش از مردان است. اکثر افراد مبتلا به ام اس دارای امید به زندگی طبیعی هستند. کسانی که تحت درمان قرار نگیرند، ممکن است دچار اختلالات حرکتی شوند؛ این در حالی است که افرادی که دارای فرم‌های شدید پیشرونده از این بیماری هستند ممکن است دچار آسیب‌هایی نظیر ذات‌الریه شوند.

علایم اولیه‌ی بیماری ام اس در سنین بین ۲۰ تا ۴۰ سال بروز می‌کند. اگرچه ممکن است که بیماری MS در کودکان یا در افراد بالای ۴۰ سال نیز دیده شود، ولی به‌طور کلی شیوع آن در این گروه‌های سنی به مراتب کمتر است. فقط در حدود ۲ تا ۵ درصد تمام موارد تشخیص‌داده‌شده‌‌ی مبتلا به ام اس، دارای نشانه‌هایی قبل از ۱۸ سالگی هستند.

سیر بالینی بیماری

سیر بیماری ام اس در هر شخصی الگوی متفاوتی دارد از نظر سیر بالینی ، بیماری ام اس به چهار نوع مختلف تقسیم بندی شده است . تشخیص و افتراق فرم‌های بالینی این بیماری جهت انتخاب شیوه درمان وتعیین پیش آگهی بیماری بسیار ضروری به نظر می رسد. این چهار نوع عبارتند از:

• بیماری MS عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS): این شایع‌ترین شکل بیماری ام اس است.هشتاد و پنج درصد موارد بیماری ام اس در ابتدا به این شکل هستند. حمله حاد بیماری و شعله‌ورشدن ناگهانی علائم رخ می‌دهد، سپس این علائم به طور کامل یا نسبی بهبود پیدا می‌کنند . سپس حملات بعدی به همین شکل با فواصل زمانی متفاوت ممکن است بروز کند.
• بیماری MS پیشرونده اولیه (PPMS): حدود ۱۵ درصد موارد بیماری ام اس را شامل می‌شود. این بیماران هیچ حمله‌ای را تجربه نکرده و از همان ابتدای بیماری سیر مداوم ازدست‌دادن عملکرد را تجربه می‌کنند. بیماری در سنین بالاتر ایجاد می‌شود(سن متوسط حدود ۴۰ سال) و سریع‌تر منجر به ناتوانی می‌شود.
• بیماری MS پیش‌رونده ثانویه (SPMS) : شروع آن شبیه RRMS است. البته در بعضی مراحل سیر بالینی RRMS به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که قدرت عملکرد بیمار به‌صورت مداوم و بدون ارتباط با حملات حاد، بدتر می‌شود. میزان ناتوانی ماندگار ناشی از SPMS نسبت به RRMS بیشتر است. خطر ایجاد SPMS در هر بیمار مبتلا به RRMS حدود ۲ درصد در سال است. بدین معنا که شمار قابل توجهی از موارد RRMS در نهایت به SPMS تبدیل می‌شوند.
• بیماری MS پیشرونده-عودکننده (RRMS): این شکل بیماری از همه نادرتر است.حدود ۵ درصد از موارد بیماری ام اس را تشکیل می‌دهد. سیر بیماری از ابتدا پیش‌رونده است، درحالی بیمار حملات حاد را هم تجربه می‌کند که ممکن است فروکش کنند یا نکنند.

علائم

شروع علائم بیماری ام اس ممکن است تدریجی یا ناگهانی باشد. این علائم ممکن است شدید باشند یا به‌قدری خفیف باشند که بیمار تا ماه‌ها یا سال‌ها به پزشک مراجعه نکند. بسته به محل ایجاد آسیب، علائم ممکن است شامل اشکالات در کنترل عضلات، تعادل، بینایی، حرف زدن یا … باشد. علائم این بیماری عبارتنداز :

• مشکلات عضلانی، حرکت و اسپاسم: این بیماری معمولاً با اسپاسم‌های عضلانی خودبه‌خودی ودردناکی همراه است که می‌توانند کار و فعالیت روزانه بیمار را مختل کنند.همچنین علائمی از قبیل اختلالات ماهیچه‌ از جمله اسپاسم‌های عضلانی، بی‌حسی، مشکلات تعادل و عدم هماهنگی، دشواری در حرکت دادن بازوها و پاها، راه رفتن مشکل، ضعف یا لرزه در یک یا هر دو پا یا بازو را خواهند داشت.
• مشکلات بینایی: التهاب عصب بینایی یکی از علائم شایع ام اس است. به خصوص این اتفاق در اوایل بیماری بیشتر دیده می شود. این امر منجر به:

      تاری دید

      عدم توانایی درک رنگ ها

      درد پشت کره چشم

      حرکات تشدید شده ی چشم

      دو بینی

      نیستاگموس

• بی حسی یا درد: احساس بی حسی، لرزش یا درد در بیماران مبتلا به MS رایج است. بر اساس یک مطالعه، بیش از نیمی از افراد مبتلا به MS نوعی از درد را در طول بیماری خود تجربه می‌کنند. رایج‌ترین انواع دردی که مبتلایان به MS آن را تجربه می‌کنند عبارتند از سردرد، درد در ناحیه پشت و اسپاسم‌های عضلانی همراه با درد. بیمار ممکن است دچار حس مور مور (سوزن سوزن شدن) یا سوزش شود.
•  مشکلات تکلم و بلع: سخن گفتن ناقص یا با عجله، عدم کنترل تن صدا، کاهش سرعت سخن گفتن، تغییر در کیفیت تکلم مانند صدای خشن یا صدای بی‌جان (از نفس افتاده) از مشکلات تکلمی است که این بیماری می‌تواند به‌وجود آورد.
• MS موجب ایجاد مشکلاتی در ارتباط با عمل جویدن و بردن غذا به سمت انتهای دهان می‌شود. این آسیب‌ها همچنین توانایی بدن در حرکت غذا از مسیر مری و رساندن آن به معده را دچار مشکل می‌کنند.
• تغییرات روده و مثانه: مشکلات عملکردی مثانه و روده به کرات در بیماری MS مشاهده می‌شود. علایم احتمالی مربوط به مثانه و روده عبارتند از: دشواری در شروع ادرار، تکرر ادرار، عفونت‌های مثانه، ‌بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، یبوست، اسهال.
• اختلال شناختی:  ممکن است شامل افت حافظه، اختلال توجه، اختلال در عملکرد اجرایی و حل مسئله و کاهش سرعت پردازش اطلاعات نوسانات خلقی، مشکلات تعادل یا احساس سرگیجه و چرخش، ضعف شنوایی، ناتوانی در تمرکز باشد
• افسردگی : در حدود نیمی از بیماران ایجاد می‌شود که ممکن است درون‌زاد، واکنشی، یا به‌عنوان بخشی از خود بیماری باشد و می‌تواند منجر به خستگی شود.

 ازجمله علائم دیگر می‌توان به اختلال عملکرد جنسی، ضعف صورت، سرگیجه، حساسیت به گرما (نوعی اختلال نورولوژیکی)، نورآلژی تری‌ژمینال، نورآلژی گلوسوفارنژیال اشاره کرد

علل

علت دقیق ابتلا به بیماری مالتیپل اسکلروز ناشناخته است، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ایمونولوژیک ، محیطی، عفونی یا ژنتیکی می تواند موثر باشد. محققان در حال بررسی نقش احتمالی ویروس ها در ایجاد بیماری MS هستند ، اما هنوز این موضوع به اثبات نرسیده است.

 ام اس در نواحی دور از خط استوا از جمله کشورهای اسکاندیناوی و سایر بخش‌های اروپای شمالی بیشترین شیوع را دارد. در این نواحی نور آفتاب کمتر است، بنابراین برخی از پژوهشگران می‌گویند کمبود ویتامین D ممکن است نقشی در ایجاد این بیماری داشته باشد.

ام اس و آب و هوا

پژوهش‌ها بیانگر آن است که بیماری ام اس در طول ماه‌های تابستان ممکن است فعال‌تر شود. گرما و رطوبت بالا ممکن است به طور گذرا باعث بدتر شدن علائم شود. آب و هوایی خیلی سرد و تغییرات ناگهانی در درجه حرارت نیز ممکن است علائم را بدتر کنند.

تشخیص

تشخیص مولتیپل اسکلروز معمولا مشکل است زیرا علائم بسیار متنوع است و می تواند با سایر بیماریها مشابه باشد. این بیماری اغلب توسط یک فرایند حذفی تشخیص داده می شود که سایر بیماریهای عصبی را رد می کند. بنابراین تشخیص ام اس ممکن است ماهها یا سالها بطول بیانجامد. پزشک پرونده کامل پزشکی بیمار را بررسی کرده و معاینات عصبی انجام می دهد و همزمان با آن تست هایی جهت ارزیابی روانی ، عاطفی و عملکردهای زبانی ، قدرت ، هماهنگی ، تعادل ، عکس العمل های مختلف،  راه رفتن و بینایی انجام می دهد.

آزمایش تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ام آر آی:  پلاکها یا لکه های سفید رنگ در بخشهایی از مغز و نخاع که در MRI دیده میشود میتواند بیانگر وجود بیماری MS باشد. 
• آزمون بالقوه تحریک کننده: این تست به تحریک مسیرهای عصبی نیاز دارد تا فعالیت الکتریکی را در مغز شما تجزیه و تحلیل کند. سه نوع پتانسیل تحریک شده توسط پزشکان برای تشخیص MS به صورت بینایی، ساقه مغزی و حسی است.
• آزمایش مایع مغزی نخاعی: پزشک شما ممکن است از این آزمایش برای پیدا کردن اختلالات در مایع مغزی نخاعی استفاده کند. مایع از طریق ایجاد یک سوراخ در کمر و بوسیله سرنگ بدست می آید. اینکار می تواند به جلوگیری از بیماری های عفونی کمک کند.
• آزمایش خون: پزشکان از آزمایش خون برای تشخیص دادن و تمایز ام اس از سایر بیماری ها با نشانه های مشابه استفاده می کنند.

هنگامی که شک بیماری MS وجود داشته باشد، معمولا آزمایش‌هایی برای حذف سایر بیماری‌ها با علایم مشابه، نظیر بیماری‌های لایم، واسکولیت، لوپوس، ایدز و فرایندهایی که منجر به سکته‌های متعدد می‌شود، نیز انجام می‌شود.

درمان

 هنوز هیچ درمان قطعی و کاملی برای ام اس وجود ندارد. اما گزینه های متعدد و گسترده درمان و توانبخشی وجود دارد. درمان ام اس نیاز به درمانی همه جانبه دارد. این همه جانبه بودن شامل درمان دارویی، توانبخشی، تغذیه و… می شود.

• درمان دارویی

گرچه هنوز درمان قطعی ام اس وجود ندارد و به نوعی هیچ راه درمانی ای کشف نشده اما داروهای متعددی وجود دارد که به روند بهبودی کمک می کند. مصرف این داروها می‌تواند میزان آسیب به مغز و نخاع در طول زمان را کاهش دهد و جلوی پیشرفت معلولیت را بگیرد.تجویز دوزهای بالای داروهای کورتونی هنگام بروز حمله بیماری می‌تواند زمان حمله را کوتاه کند. داروهای بسیار دیگری هم برای کنترل علائم آزارنده ام اس مانند اسپاسم عضلانی، بی‌اختیاری ادراری و درد وجود دارند.

حدود نیمی از مبتلایان به ام اس دچار شکلی از درد می‌شوند که یا ناشی از ایجاد مدار کوتاه در دستگاه عصبی است یا به علت اسپاسم و کشیدگی عضلانی رخ می‌دهد.پزشکان برای تسکین این درد ممکن است از داروهای ضدافسردگی و ضدتشنج (که خواص ضددرد هم دارند) استفاده کنند. داروهای مسکن و داروهای ضداسپاسم نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. درد عضلانی این بیماران اغلب با ماساژدرمانی و فیزیوتراپی هم تسکین پیدا می‌کند.

• توانبخشی

توانبخشی ام اس یکی از مهمترین بخش های درمان ام اس است. درواقع درمان دارویی همه چیز نیست. هنوز هم درمان دارویی قطعی یافت نشده است.

توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و ارتز و پروتز است.

گفتاردرمانی:  به مشکلات بلع، تلفظ، صحبت کردن، مشکلات خستگی، پایین بودن صدا، گرفتگی صدا و… را درمان می کند. در مواردی که توانایی ارتباط برقرار کردن فرد به شدت آسیب دیده است گفتاردرمانگر می تواند تجویز ارتباط و مکمل جایگزین را پیشنهاد دهد.

فیزیوتراپی:  به درمان مشکلات حرکتی، کاهش آتروفی عضلات، تعدیل توان عضلانی و… می پردازد.

فیزیوتراپی نقش مهمی را در کاهش اثرات ام اس ایفاء می‌کند. فیزیوتراپی بیماران مبتلا به ام اس را از فلج و ناتوانی کامل نجات می دهد.علی رغم گوناگون بودن علائم ام اس، مجموعه تمرین‌های یکسان می‌تواند برای بیماران متفاوتی مفید باشد که علائم مختلفی را تجربه می‌کنند. به علاوه مدالیته‌های درمانی مفیدی مانند تحریک الکتریکی TENS، درمانهای دستی، ماساژ ، مغناطیس درمانی و اولتراسوند وجود دارند که به منظور تسریع فرایند درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. فیزیوتراپی می‌تواند به قوی کردن عضلات، مقابله با سفتی عضلات و مفاصل و افزایش توانایی حرکتی کمک کند.

کاردرمانی: به مسائل شناختی نظیر حافظه و توجه و مسائل حرکتی با استفاده از حداقل توانایی های فرد می پردازد.

ارتز و پروتز: با تجویز وسایل کمکی به اصلاح وضعیت و… می پردازد.

• تغذیه

تغذیه صحیح برای هر شخصی مهم است، اما استفاده از یک رژیم غذایی صحیح در بیماران مبتلا به ام اس از سایر افراد اهمیت بیشتری دارد. مطالعات نشان داده است که نوع تغذیه بر ماهیت بیماری تأثیری ندارد، اما می تواند به برخی از چالش های بیمار کمک کند. رژیم غذایی مناسب بویژه اگر در مراحل ابتدایی بیماری شروع شود باعث کند شدن سیر بیماری، کاهش علایم و میزان ناتوانی کلی در درازمدت می شود. از سوی دیگر با داشتن تغذیه صحیح می توان عوارض داروهای مصرفی متعددی که بیمار ناگزیر به مصرف آنهاست را به حداقل رساند.

رژیم غذایی مناسب باید شامل موارد زیر باشد:

• مصرف روزانه میوه و سبزیجات تازه
• مصرف مرغ، ماهی و گوشت های کم چرب
• مصرف اسیدهای چرب ضروری: مواد غذایی سزشار از امگا ۳ مانند ماهی ساردین، ماهی آزاد، روغن کانولا، گردو، جوانه‌ی گندم، روغن دانه‌ی کتان، روغن کبد ماهی و همچنین مواد غذایی سرشار از امگا ۶ ها مانند روغن سویا، روغن بادام زمینی، روغن ذرت و روغن آفتابگردان
• مصرف لبنیات کم چرب
• مصرف انواع ویتامین ها و مکمل های ضروری تحت نظر متخصص تغذیه
• کاهش مصرف مواد غذایی محرک مانند قهوه و کولا
• به حداقل رساندن مصرف مواد غذایی صنعتی ، پرچرب و دارای نمک و یا قند زیاد

• تغییر سبک زندگی

باندازه کافی استراحت نمایید، اینکار باعث می‌شود کم‌تر احساس ضعف و خستگی نمایید.

ورزش کنید، انجام مرتب ورزش و فعالیت بدنی از جمله ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، شنا، کاهش وزن و سایر فعالیت‌های متعادل به شما در تقویت عضلات، مثانه و روده و همچنین حفظ تعادل شما کمک می‌نماید. ورزش می‌تواند سفتی، خستگی و سایر علائم ام اس را بهبود بخشد. اما ورزش کردن بیش از حد ممکن است وضعیت را بدتر کند. درباره نوع و شدت مناسب فعالیت ورزشی با پزشک مشورت کنید.

بدنتان را خنک کنید، بعضی اوقات  شدت بیماری ام اس با گرم شدن بدن افزایش می‌یابد. با ریختن آب خنک روی خود، شنا در آب خنک و خوردن نوشیدنی‌های خنک بدنتان را خنک نمایید.

خوردن رژیم غذایی مناسب، چراکه رژیم غذایی مناسب می‌تواند به شما در حفظ تناسب اندام، تقویت سیستم ایمنی بدن و سلامت استخوان‌هاکمک نماید.

استرس‌تان را کاهش دهید، چراکه استرس می‌تواند شدت بیماری‌تان را افزایش دهد. 

ام اس و بارداری

پزشکان عموما توافق دارند که بارداری برای زنان مبتلا به ام اس بی‌خطر است. پژوهش‌ها هیچ افزایشی در خطر عوارض در حین بارداری را نشان نداده‌اند. در واقع در بسیاری از زنان در حین بارداری علائم ام اس کاهش پیدا می‌کند.

میزان بالای هورمون‌ها و پروتئین‌ها در طول بارداری ممکن است باعث مهار دستگاه ایمنی شود و احتمال حمله جدید ام اس را کاهش دهد. بهتر است پیش از باردار شدن با پزشک خود مشورت کنید، چرا که برخی از داروهای ام اس را نباید در حین بارداری یا شیردهی مصرف کرد. در ماه‌های اول پس از زایمان احتمال عود بیماری ممکن است افزایش یابد.

 دورنمای ام اس

اغلب بیماران ام اس طول عمر طبیعی یا نزدیک به طبیعی خواهند داشت. با اینکه این بیماری ممکن است راه رفتن یا انجام برخی از کارها را مشکل کند، همیشه به معلولیت شدید منتهی نمی‌شود.

بسیاری از مبتلایان به ام اس با وجود درمان‌های موثر، شیوه‌های توانبخشی، وسائل کمکی فعال باقی می‌مانند، به شغل‌شان ادامه می‌دهند و می‌توانند از زندگی خانوادگی و فعالیت‌های محبوب‌شان لذت ببرند.

مقالات علمی فیزیوتراپی هروی

پیج اینستاگرام فیزیوتراپی هروی

کانال تلگرام فیزیوتراپی هروی