سکته مغزی در طی ۵ الی ۶ سال اخیر به عنوان دومین عامل مرگ و میر در افراد بالای ۶۵ سال شناخته شده است. در ایران روزانه بین ۲۵۰-۳۰۰ نفر دچار سکته مغزی می شوند. البته این آمار شامل افرادی که دچار علائم خفیف شده یا به بیمارستان مراجعه نمی‌کنند نمی‌شود. سکته مغزی شایع‌ترین بیماری ناتوان‌کننده مغز و اعصاب است. حدود ۴۰ درصد مرگ و میر ناشی از سکته مغزی در زنان و ۶۰ درصد در زنان اتفاق می‌افتد. سکته مغزی در افرادی که دارای اضافه وزن هستند، سنین بیشتر از ۵۵ سال، افرادی که سابقه سکته در فامیل دارند، افراد بی تحرک یا کم تحرک و افرادی که سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی زیاد مصرف می‌کنند بیشتر اتفاق می‌افتد.
اما سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی وقتی اتفاق می‌افتد که جریان خون مغز قطع شود یا کاهش یابد، وقتی این اتفاق می‌افتد مغز اکسیژن و غذای کافی دریافت نمی‌کند و در نتیجه باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. وقتی سلول‌های مغزی از بین بروند عملکرد اندام‌ها مربوط به آنها محدود می‌شود یا از بین می‌رود. به طور کلی دو نوع سکته مغزی وجود دارد:
- سکته ایسکمیک: وقتی اتفاق می‌افتد که توده‌های لخته یا چربی باعث انسداد عروق مغزی می‌شوند.
- سکته هموراژیک: وقتی اتفاق می‌افتد که عروق خونی دچار پارگی یا نشتی شوند. خون نشت کرده باعث فشار بر روی سلول‌ها و آسیب زدن به آنها می‌شود.
اگر جریان خون مغز فقط برای مدت کوتاهی (معمولاً کمتر از ۵ دقیقه) دچار اختلال شود باعث یک حمله ایسکمیک گذرا TIA یا سکته خفیف می‌شود. در حالی که آسیب ناشی از TIA معمولا دائمی نیست، با این‌حال یک علامت هشدار دهنده است که نشان می‌دهد که ممکن است در آینده یک سکته بزرگ‌تر اتفاق بیفتد. کسانی که دچار TIA می‌شوند باید بلافاصله تحت درمان قرار گیرند و برای جلوگیری از وقوع سکته شدیدتر تحت مراقبت دائم باشند و توسط پزشک متخصص بطور مرتب ویزیت شوند. در حدود ۵ درصد افرادی که یک TIA را تجربه کرده‌اند و هیچ درمانی انجام نداده‌اند در طی دو روز آینده یک سکته شدید داشته‌اند و ۱۰ درصد آنان یک سکته شدید را در طول یک ماه بعد و یک سوم آنها در طول یک سال آینده داشته‌اند.
چه عواملی باعث بروز سکته می شود؟
- بیماری‌های قلبی که می‌توانند باعث ایجاد لخته بشوند.
فشار خون بالا که از آن به عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود و می‌توانند سبب پارگی عروق مغزی بشود.
- سیگار کشیدن
- دیابت
- مصرف الکل
- کلسترول بالا که می‌تواند باعث تنگی عروق و کاهش انعطاف‌پذیری دیواره آنها شود.
- چاقی کسانی که بیشتر از ۹ کیلو یا ۱۰ درصد وزن ایده‌آل خود اضافه وزن دارند ۱۰ بار احتمال ابتلا به دیابت و ۲-۳ بار احتمال داشتن عروق آسیب دیده و چندین بار بیشتر احتمال ابتلا به سکته مغزی را نسبت به افرادی که اضافه وزن ندارند، دارند.
- کنترل وزن، عدم مصرف سیگار و الکل ، کنترل جدی قند خون، مصرف کافی میوه و سبزیجات و اجتناب از مصرف زیاد گوشت و لبنیات
در کسانی که کلسترول بالا دارند، کاهش مصرف نمک و اندازه‌گیری منظم فشار خون در کسانی که به فشار خون بالا مبتلا هستند و ورزش کردن و کنترل وزن می‌توانند تا حد زیادی احتمال ابتلا به سکته مغزی را کم کنند.
بطور کلی مهمترین و موثرترین راه برای پیشگیری از سکته مغزی، داشتن یک الگوی سالم زندگی است.
عوامل مؤثر در ابتلا به سكته مغزي كه قابل تغيير نيستند:
- سن: ريسك سكته با افزايش سن و به طور مشخص پس از ٥٠ سالگي افزايش مي‌يابد.
- سابقه سكته در افراد خانواده
- سابقه سكته قلبي
- نژاد: ريسك ابتلا در آفريقايي تبارها از ديگر نژادها بيشتر است.
- جنسيت: در گروه‌هاي سني جوان‌تر سكته بيشتر در مردان و در گروه‌هاي سني مسن‌تر سكته بيشتر در زنان اتفاق مي‌افتد.
علائم اوليه در فردي كه سكته كرده چيست؟
- افتادگي صورت: از بيمار بخواهيد كه لبخند بزند در صورتي كه سكته كرده باشد يك طرف صورت او دچار افتادگي مي‌شود.
- ضعف دست‌ها: اگر بيمار سكته كرده باشد وقتي از او مي‌خواهيد دست‌هايش را بالا بياورد، يكي از دست‌هايش پائين مي‌افتد.
- اشكال در صحبت كردن: اگر از فرد بخواهيد يك جمله ساده بگويد در صورتيكه سكته كرده باشد، لكنت دارد يا كلمات را نامفهوم ادا مي‌كند.
اگر يكي از علائم فوق در فردي ديده شود، بلافاصله بايد با اورژانس تماس گرفته شود و فرد به مركز درماني مناسب منتقل گردد. هر چه فرد مشكوك به سكته مغزي زودتر تحت درمان قرار بگيرد پيش آگهي بهتري داشته و آسيب كمتري را تجربه مي‌كند و احتمال مرگ او كمتر خواهد شد. براي تشخيص و درمان بهتر يك بيمار دچار سكته مغزي او نياز دارد كه در ٣ ساعت اول پس از ظاهر شدن نخستين نشانه ها در بيمارستان تحت مداوا قرار گيرد.
علائم و عوارض سكته مغزي:
- ضعف يا فلج صورت، اندام فوقاني و اندام تحتاني كه معمولا در يك طرف بدن است. صورت ممكن است كج به نظر برسد، اندام‌هاي ضعيف ممكن است سنگين يا ناتوان باشند.
- اشكال در بلع: در موارد شديد ممكن است بيمار توانايي بلع را از دست بدهد، در موارد ديگر ممكن است بيمار در خوردن و نوشيدن مشكل داشته باشد و غذا و آب از دهان او بيرون بريزد.
- بي حسي و مورمور شدن كه ممكن است صورت و دست و پا را معمولا در يك طرف بدن در برگيرد.
- سر گيجه كه حس چرخشي شبيه حس چرخش در چرخ و فلك را ايجاد مي‌كند.
- فقدان هوشياري كه در موارد شديد ممكن است دائمي باشد و در غير اين صورت هر چند براي لحظات يا دقايقي باشد نبايد ناديده گرفته شود.
- ناتواني در صحبت كردن كه معمولاً در كساني اتفاق مي‌افتد كه در سمت چپ مغزشان رخ داده و اندام‌هاي سمت راست را درگير كرده باشد. اين ناتواني مي‌تواند در گفتن كلمات يا نام اشيا باشد. افراد سكته‌اي ممكن است لكنت يا سنگيني زبان را تجربه كنند. آنها ممكن است ناتواني كامل در صحبت كردن داشته باشند يا ممكن است كلمات و صداهاي نامفهوم توليد كنند همچنين ممكن است آنها از درك آنچه ديگران مي‌گويند عاجز باشند.
- مشكلات بينايي ناشي از سكته مغزي ممكن است شامل تاريك بيني، فقدان بينايي در يك يا هر دو چشم، دوبيني و يا از دست دادن بخشي از ميدان ديد باشد.
- اختلال در حفظ تعادل كه در موارد شديد، بيمار توانايي نشستن و حفظ تعادل خود در حالت نشسته يا ايستاده را ندارد.
- ناتواني يا اختلال در تصميم گيري، قضاوت و كنترل رفتارهاي هيجاني و احساسات.
- از دست رفتن استقلال فردي و در نتيجه وابسته شدن به اطرافيان.
- در مجموع سكته مغزي ناتوان‌كننده‌ترين بيماري دستگاه عصبي است و بيمار مبتلا، مجموعه‌اي از مشكلات، اختلالات و ناتوانايي‌ها را پس از سكته مغزي تجربه مي‌كند و علاوه بر مشكلات فوق‌الذكر ممكن است از افسردگي، درد و اختلال در كنترل ادرار و مدفوع رنج ببرد.
درمان:
درمان پزشكي سكته مغزي بايد در اولين فرصت انجام شود. براي سكته‌هاي ناشي از لخته خون، از داروهاي رقيق كننده خون و گاهي از جراحي و در مورد سكته‌هاي خونريزي‌دهنده نيز از داروهاي كاهنده فشار خون و فشار مغزي و غيره و در مواردي از جراحي استفاده مي‌شود.
توانبخشي:
سكته مغزي اتفاقي است كه زندگي فيزيكي و رواني بيماران را به صورت موقت يا دائمي تحت تأثير قرار مي‌دهد. درمان و بهبودي موفق پس از سكته مغزي اغلب نتيجه يك برنامه تخصصي بازتواني و توانبخشي است كه شامل فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، روان‌درماني و ساخت وسائل كمكي مي‌باشد.
موفقيت در توانبخشي به ميزان آسيب مغزي، نگرش فرد آسيب ديده، مهارت تيم توانبخشي و همكاري و حمايت خانواده و مراقبين بستگي دارد.
توانبخشي بايد در اولين فرصت ممكن كه شرايط عمومي بيمار ثبات پيدا مي‌كند آغاز شود. در بسياري از موارد به علت ناتواني بيمار در جابجايي، توانبخشي با حضور تراپيست در منزل بيمار آغاز مي‌شود و به محض اينكه شرايط بيمار و محيط اجازه حضور او را در مركز درماني بدهد، بهتر است كه بازتواني در مراكز تخصصي بيماران سكته مغزي ادامه پيدا كند. هر چند كه بهترين نتيجه توانبخشي در طول ۳ الی ۶ ماه اول بدست مي‌آيد اما بايد توانبخشي را براي دوره طولاني‌تر جهت جلوگيري از ناتوانايي‌هاي بعدي ادامه دارد. ضمن اينكه هيچ بيماري نبايد از توانبخشي محروم شود مگر اينكه از لحاظ عمومي بسيار ناتوان باشد يا در نتيجه آسيب‌شناختي توانايي شركت كردن در يك برنامه توانبخشي را نداشته باشد.
با توجه به اينكه بيمار مبتلا به سكته مغزي ممكن است در انجام كوچك‌ترين فعاليت‌هاي خود به كمك احتياج داشته باشد، شرايطروحي و رواني مناسبي را تجربه نخواهد كرد و بهمين دليل حمايت افراد خانواده نقش مهمي در بهبود فرد دارد. پروسه توانبخشي يك پروسه زمان‌بر است و مستلزم اين است كه بيمار و اطرافيان براي كسب نتيجه صبور باشند. ضمن اينكه ارتباط و هماهنگي بين اعضاي تيم توانبخشي در بهبود هر چه بيشتر بيمار نقش اساسي دارد.
گفتار درماني: براي كمك به حل اختلالات مربوط به توليد يا درك گفتار. تمرينات اختصاصي، ريلكسيشن، تغيير شيوه ارتباط برقرار كردن، استفاده از ژست‌ها و تن‌هاي مختلف از جمله تكنيك‌هايي كه در گفتار درماني استفاده مي‌شود.
فيزيوتراپي: به عنوان اصلي‌ترين قسمت توانبخشي پس از سكته مغزي شامل بازآموزي حركات، تمرينات تعادلي و هماهنگي، تمرينات مربوط به جابجايي از حالت خوابيده به نشسته و ايستاده، تمرينات راه رفتن، استفاده از وسايل كمكي …
كار درماني: براي كمك به بيماران براي ارتقا توانايي‌هاي خود جهت انجام فعاليت‌هاي روزمره، از قبيل حمام كردن، آشپزي، لباس پوشيدن، غذا خوردن و نوشتن.
روان درماني: براي كمك به مسائل رواني از قبيل افسردگي كه پس از سكته ممكن است پس از سكته اتفاق بيافتد. به اشتراك گذاشتن تجربيات مشترك و تبادل اطلاعات با ديگر بيماران هم مي‌تواند مفيد باشد.
مركز فيزيوتراپي و توانبخشي هروي به بيماران دچار بيماري‌هاي مغز و نخاع، تروماهاي عصبي، سكته مغزي خدمات توانبخشي و بازتواني ارائه مي‌كند. هدف اوليه ما كمك به شما براي ارتقاء كيفيت زندگي از طريق افزايش مهارت‌ها، بدست آوردن حداكثر استقلال فردي و بازيابي اعتماد به نفس است.
به عنوان يك بيمار در كلينيك فيزيوتراپي هروي، شما به خدمات توانبخشي متناسب با سطح بيماري و توانايي‌هاي خود دسترسي داريد و مي توانيد اطمينان داشته باشيد كه آنچه را به عنوان درمان و توانبخشي در زمينه فيزيوتراپي و كار درماني به آن نيازمنديد در اختيار خواهيد داشت.
