انتظارات از توانبخشی چیست؟

توانبخشی بخش مهمی از روند بهبودی پس از سکته مغزی است. هدف از توانبخشی کمک به بیمار برای یادگیری مجدد مهارت‌هایی است که از پس از سکته مغزی به علت آسیب مغز از دست داده است. توانبخشی به بیمار کمک می کند که استقلال خود را مجددا بدست آورده و کیفیت زندگیش را بهبود بخشد. شدت سکته و عوارضی که ايجاد مي کند و توانایی اشخاص برای بهبود بسیار متفاوت است. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که بیمارانی که برنامه مشخص و منظمی برای توانبخشی دارند بهبودی بیشتر و بهتری نسبت به کسانی دارند که توانبخشی را جدی نمی‌گیرند.

توانبخشی پس از سکته مغزی شامل چه بخش هایی است؟

روش‌های زیادی برای توانبخشی پس از سکته وجود دارد. برنامه توانبخشی به قسمتی از بدن یا به نوع توانایی ای که تحت تاثیر قرار گرفته بستگی دارد.

 

فعالیت‌های فیزیکی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات مهارتی (Motor-skill exercises)

این تمرینات می تواند باعث ارتقا قدرت و هماهنگی عضلات شود و هم می تواند شامل تمرینات تقویت عضلات بلع باشد.

• تمرینات حرکتی (Mobility training)

بیمار ممکن است یاد بگیرد که از وسایل کمکی از قبیل عصا، واکر، ویلچر یا بریس های مچ پا برای جابه‌جایی استفاده کند. بریس مچ پا می تواند باعث ثبات مچ پا برای تحمل وزن بدن شود و به یادگیری مجدد راه رفتن کمک کند.

• درمان با استفاده از محدودیت حرکتی (Constraint-induced therapy)

در این روش، هنگامیکه اندام آسیب دیده تمرین داده می شود تا عملکرد آن بهبود پیدا کند از فعالیت اندام سالم جلوگیری می شود.

• درمان دامنه حرکتی (Range-of-motion therapy)

درمان همراه با تمرینات موثر می تواند اسپاستی سیتی را کم کند و باعث بازیابی دامنه حرکتی شود.

 

تکنولوژی‌هایی که به بهبود فعالیت‌های فیزیکی کمک می کنند:

• تحریک الکتریکی (Functionality Electrical stimulator)

عضلات ضعیف با استفاده از جریان الکتریسیته مناسب تحریک و منقبض می شوند. تحریک الکتریکی همچنین باعث بازآموزی عضلات می شوند.

• تکنولوژی رباتیک (Robotic technology)

ربات ها از طریق حرکات تکرار شونده به اندام‌های آسیب دیده کمک می کنند که تقویت شوند و عملکرد خود را باز یابند.

• تکنولوژی وایرلس (Wireless technology)

از طریق این تکنولوژی و با استفاده از یک مانیتور، توانایی های بیمار پس از سکته افزایش پیدا می‌کند.

• واقعیت مجازی (Virtual reality)

بازی‌های ویدئویی و دیگر درمان‌هایی که با استفاده از کامپیوتر انجام می شود باعث می شود که بیمار با استفاده از تعامل با یک واقعیت مجازی توانایی های خود را ارتقا دهد.

 

فعالیت‌های شناختی و هیجانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درمان اختلالات شناختی (Therapy for cognitive disorders)

کار درمانی و گفتار درمانی به بیمارانی که توانایی های شناختی خود از قبیل حافظه، قدرت تحلیل، حل مساله، مهارت های اجتماعی و قضاوت را از دست داده اند کمک می کند.

• درمان اختلالات ارتباطی (Therapy for communication disorders)

گفتار درمانی به بازیابی توانایی های از دست رفته در زمینه صحبت کردن، گوش دادن، نوشتن و درک مطلب کمک می کند.

• ارزیابی و درمان روان شناختی (Psychological treatment)

رفتارهای عاطفی بیمار ممکن است مورد ارزیابی قرار گیرد و درصورت نیاز به صورت فردی یا گروهی تحت درمان قرار گیرد.

• درمان دارویی (Medication)

پزشک ممکن است برای کنترل افسردگی و بی قراری بیمار یا افزایش هوشیاری و یا بهبود حرکت او دارو تجویز کند.

 

درمان های تجربی شامل موارد زیر می شود:

• تحریک غیر تهاجمی مغز (Noninvasive brain stimulation)

برخی تحقیق ها نشانه هایی از موثر بودن تکنیک هایی مثل تحریک مغناطیسی مغز و در جهت کمک به بهبود برخی مهارت های حرکتی ارائه داده اند.

• درمان های بیولوژیکی (Biological therapies)

استفاده از سلول‌های بنیادی به عنوان درمان موثر در سکته مغزی تحت مطالعه و بررسی قرار دارد و هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارد.

• داروهای جایگزین (Alternative medicine)

برخی از درمانگران، ماساژ، داروهای گیاهی، طب سوزنی و اکسیژن تراپی را پیشنهاد می کنند هر چند در موثر بودن آن ها قطعیت علمی وجود ندارد.

 

توانبخشی پس از سکته مغزی از چه زمانی باید شروع شود؟

توانبخشی پس از وقوع سکته مغزی هر چه زودتر آغاز شود بیمار بهتر و بیشتر و زودتر توانایی ها و مهارت های از دست رفته ی خود را باز خواهد یافت. معمولا توانبخشی 24 الی 48 ساعت پس از سکته زمانی که هنوز بیمار در بیمارستان بستری است شروع می شود. با اینحال اولویت های اولیه ی پز‌شک موارد زیر می باشد:

• ثبات وضعیت پزشکی
• کنترل ‌شرایطی که سلامت عمومی بیمار را تهدید می کند.
• جلوگیری از سکته مجدد
• پیشگیری و محدود کردن عوارض مرتبط با سکته از قبیل عفونت و… .

توانبخشی سکته مغزی چقدر طول خواهد کشید؟

این زمان به شدت سکته و اختلالات و عوارض ناشی از آن بستگی دارد. برخی از بیماران به سرعت بهبود می یابند. اما بیشتر بیماران به یک دوره‌ی طولانی توانبخشی که گاهی ممکن است ماه ها و یا حتی سال ها به طول بیانجامد نیاز دارد. برنامه ی توانبخشی در طول زمان بهبودی، وقتی که بیمار مهارت های خود را به مرور باز می یابد و نیازهای متفاوتی پیدا می‌کند تغییر می یابد. با تغییر و پیشرفت دادن تمرینات، بیمار می‌تواند هم چنان در طول زمان توانایی های بیشتری کسب کند.

 

توانبخشی را در کجا باید انجام داد؟

برای بیمارانی که چندین روز در بیمارستان بستری هستند توانبخشی در همان زمان آغاز می شود. پس از مرخص شدن بیمار و انتقال او به منزل در صورتی که امکان جابه‌جایی و حضور در مراکز درمانی و توانبخشی وجود نداشته باشد، توانبخشی با حضور کار درمانی شامل فیزیوتراپیست، گفتار درمانگر و حتی پز‌شک در منزل پیگیری می شود. پس از این که این امکان برای بیمار و خانواده‌ی او برای جابه جایی و حضور در کلینیک های توانبخشی فراهم شد پیشنهاد می شود که ادامه ی درمان بیرون از منزل و در مراکز مربوطه پیگیری شود، هر چند هم چنان باید تمرینات و مراقبت هایی که توسط درمانگر ها توصیه می‌شود در منزل توسط اطرافیان دنبال شود.

 

تیم توانبخشی شامل چه کسانی است؟

در یک تیم کامل توانبخشی افرادی با تخصص های گوناگون وجود دارند.

1) پزشکان Physicians: متخصصان مغز و اعصاب و طب فیزیکی و توانبخشی مسوولیت کنترل شرایط عمومی بیمار، تجویز دارو، پیشگیری از سکته مجدد و داشتن ارتباط موثر با بقیه ی کار درمانی را دارند.

2) فیزیوتراپیست  Physiotherapist: نقش اصلی در بازتوانی پس از سکته مغزی را فیزیوتراپیست ها دارند. آن ها به بیمار کمک می کنند که توانایی های حرکتی از دست رفته ی خود را که مهم ترین آن راه رفتن می باشد مجددا به دست آورند.

3) کاردرمانگر Occupational therapist: این درمانگران به بیمار کمک می کنند تا بتوانند از اندام فوقانی و دست خود برای مهارت های زندگی روزمره از قبیل حمام کردن، کفش پوشیدن و بستن دکمه های لباس استفاده کنند. آنها همچنین می توانند در درمان اختلالات ‌‌شناختی به بیماران کمک کننند.

4) گفتاردرمانگر Speech therapist: گفتار درمانگران به بیمار کمک می‌کنند تا مهارت های گفتاری و توانایی در بلع را به دست آورند. آنها همچنین بر روی توانایی های بیمار برای بهبود اختلالات حافظه، فکر کردن، و برقراری ارتباط کار می‌کنند.

5) روان درمانگر Psychologist: بیماران سکته مغزی اغلب دچار اختلالات عاطفی و افسردگی ناشی از آسیب بخش هایی از مغز و ناتوانی های جسمی می شوند. یک روان درمانگر با تجربه می‌تواند به این  بیماران کمک کند تا بر این مشکلات غلبه کنند و سلامت روانی خود را باز یابند. در بیشتر مواقع همراهان و افراد خانواده بیمار نیز به مشاوره برای نحوه‌ مواجهه با این اتفاق نیاز دارند.

6) علاوه بر این متخصصین افراد دیگری نیز می توانند دریک تیم توانبخشی مثمر ثمر واقع شوند. از جمله متخصصین تغذیه که نیاز بیماران برای اطلاع از یک رژیم غذایی مناسب پس از سکته را مرتفع می کنند. متخصصین ارتوپدی فنی که در صورت صلاحدید فیزیوتراپیست می توانند وسایل کمکی مورد نیاز از جمله بریس های مربوط به دست و مچ پا را بسازند.

 

چه عواملی بر روی نتایج حاصل از توانبخشی موثرند؟

بهبودی پس از سکته مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. پیش بینی اینکه یک بیمار چه توانایی هایی و در چه مدت زمانی را باز خواهد یافت دشوار است. اما به طور کلی موفقیت در توانبخشی به عوامل زیر بستگی دارد:

• عوامل فیزیکی شامل شدت سکته در هر دو قسمت جسمی و شناختی
• عوامل عاطفی شامل انگیزه ها و خلقیات فردی و اینکه بیمار چقدر فعالیت‌های فیزیکی و درمانی را خارج از جلسات درمانی انجام می دهد.
• عوامل اجتماعی از قبیل حمایت‌های دوستان و افراد خانواده
• عوامل درمانی از جمله شروع بلافاصله توانبخشی و مهارت تیم توانبخشی

به طور کلی بهبودی پس از سکته مغزی در هفته ها و ماه های اول پس از سکته بسیار چشمگیرتر است. هر چند شواهدی وجود دارد که نشان می دهد تا 12 الی 18 ماه پس از سکته نیز امکان بهبودی و افزایش کیفیت عملکردهای بیمار وجود دارد.

توانبخشی پس ازسکته مغزی زمان‌بر است. بهبودی پس از سکته مغزی یک تجربه طولانی و خسته کننده است. طبیعی است که در این مسیر بیمار با مشکلاتی مواجه شود. به همین دلیل انگیزه و اشتیاق بیمار برای بازگشت به زندگی طبیعی مهمترین عامل در حصول نتیجه مطلوب از توانبخشی است.